Instytut Zarządzania i Inżynierii Rolnej w Kalsku

ADMIN

W orbitę oddziaływania nowoczesnej myśli europejskiej kraje niemieckie wchodziły w warunkach skomplikowanych następstw wojny 30-letniej (1618-1648). Pokładane po zawarciu pokoju westfalskiego (1648) nadzieje na znaczące zmiany społeczne i konfesjonalne okazały się złudne.

Nadal na porządku dziennym były ostre konflikty katolicko - protestanckie. Ich reperkusje uwidoczniły się przede wszystkim w sferze światopoglądowej. Były podstawą sformułowania pierwszych postulatów natury ekumenicznej. W dysputach i rozprawach filozoficznych odwoływano się do znanej już w starożytności teologii naturalnej, opierającej poznanie Boga na naturze i rozumie.

Nie było jedności w samym Kościele protestanckim. Rosła opozycja przeciwko jego zhierarchizowaniu i sformalizowaniu, przeciwko odejściu od podmiotu wiary - osobowości ludzkiej. Opozycjoniści - w Niemczech zwani "pietystami" - żądali religii żywej, służącej życiu; głosili tolerancję wobec innych wyznań, bezwzględnego przestrzegania chrześcijańskiej zasady miłości bliźniego; dążyli do podniesienia poziomu wykształcenia ogółu, powiązania wiedzy z praktycznym działaniem. Główny ideolog pietystycznej opozycji, pastor Philipp Jacob Spener (1635-1705) widział cel swoich działań w "oczyszczeniu teologii ze zbędnych subtelności formalnych i sprowadzenia jej z nieba na ziemię, przybliżając człowiekowi Boga".

Niekwestionowaną zasługą Spenera było zainicjowanie dyskusji nad rozwiązaniem niebagatelnego po wojnie 30-letniej problemu marginesu społecznego. Proponował włączyć "wyzutych" do porządku społecznego poprzez odpowiednią resocjalizację, opartą nie na filantropii, ale przede wszystkim na odpowiednim wychowaniu przez pracę, posłuszeństwo i bojaźń bożą. Zalecał w specjalnie powołanych domach opieki organizować szkoły, manufaktury i różnego rodzaju warsztaty, zatrudniające bezdomnych, wojenne sieroty, wdowy, inwalidów.

Spenerowską koncepcję odnowy społeczno - religijnej rozwinął w warunkach sulechowskich jeden z jego najgorliwszych zwolenników i uczniów - mistrz igielnik Siegmund Steinbart, rodem z Zielonej Góry, który po odbyciu obligatoryjnej wędrówki czeladniczej po krajach niemieckich, pobycie w saskim mieście Halle, bastionie spenerowskiego pietyzmu, osiadł w roku 1701 w należącym do Brandenburgii Sulechowie.

Realizację spenerowskiej idei resocjalizacji Steinbart upatrywał w aktywnej pobożności, wyrażającej się między innymi godną postawą w praktycznym działaniu; istotnymi składnikami tej postawy były praca i obowiązek, albowiem, jak głosił Steinbart "natura stworzyła człowieka do pracy jak ptaka do latania". Według sulechowskiego mistrza praca powinna być wyrazem zadowolenia i przyjemności.

Będąc świadom ogromnych spustoszeń, jakich dokonała w ludzkich egzystencjach ostatnia wielka wojna religijna - Sulechów w tej wojnie był miastem ciężko doświadczonym - a także wiedząc, że idee Spenera znalazły pozytywny oddźwięk na pruskim dworze Fryderyka I, Steinbart zwrócił się do Królewskiej Dyrekcji do spraw ubogich (Armendirektion) z prośbą o udzielenie mu koncesji na założenie i prowadzenie w Sulechowie domu sierot i zwolnienia tej placówki z obowiązujących w królestwie pruskim świadczeń podatkowych. Królewską zgodę otrzymał dnia 12 czerwca 1719 roku. Narodził się sulechowski sierociniec (Waisenhaus), zakład wychowawczy, którego działalność wkrótce wybiegła daleko poza sulechowskie opłotki. Grono sponsorów, zwolenników inicjatywy Steinbarta, umożliwiło zakup gruntu, na którym w roku 1723 stanął pierwszy obiekt sierocińca, konstrukcji szachulcowej, dwupiętrowy, mieszczący izby mieszkalne, szkolne i warsztaty. Już w roku 1723 Steinbart przyjął do sierocińca dwadzieścioro dzieci - pełne sieroty i kilkanaście bezdomnych kobiet i mężczyzn.

Dnia 9 listopada 1726 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał sierocińcowi specjalny przywilej, podnoszący steinbartowską placówkę do rangi instytucji królewskiej; powołujący Siegmunda Steinbarta na jej dyrektora; zezwalający na założenie wydawnictwa drukarnią.

Powstanie przy sulechowskim sierocińcu wydawnictwa z drukarnią, obok halleńskiego drugiego, co do wielkości i ważności ośrodka rozpowszechniania druków pietystycznych, miało ogromne znaczenie dla powstania zakładu dydaktycznego charakterze ponadelementarnym, przekształconym w 1766 roku w akademickie gimnazjum o nazwie "Królewskie Pedagogium w Sulechowie" (Königliches Pädagogium zu Züllichau). Prowadzenie wydawnictwa z drukarnią Steinbart powierzył sulechowskiemu mieszczaninowi, Gottlobowi Benjaminowi Fromannowi, protoplaście potężnego klanu wydawców i drukarzy, których działalność rozsławiła sulechowską poligrafię daleko poza niemiecką granicę językową. Steinbartowską oficynę wydawniczą i drukarnię prowadzili do 1927 roku. Przez te dwieście lat wydawali rozprawy pietystyczne, słowniki grecko-, łacińsko-, francusko, angielsko- i polsko - niemieckie, drukowali Biblię Luterańską i polskie katechizmy dla śląskich i wielkopolskich szkół ludowych, wydawali klasyków i romantyków, encyklopedie; w roku 1736 August III, król polski i elektor saski przyznał Natanielowi Fromannowi tytuł "nadwornego drukarza"; drukowali atlasy, śpiewniki, szkolne podręczniki, książeczki do nabożeństwa.

27 czerwca 1739 roku umiera w Sulechowie Siegmund Steinbart. Pochowany został obok żony Anny na założonym przy sierocińcu pięć lat wcześniej cmentarzu. Do współczesnych czasów zachowało się tylko miejsce po steinbartowskiej nekropolii; barokowa płyta nagrobna twórcy sulechowskiego ośrodka padła ofiarą powojennej dewastacji. Pozostała po nim dewiza, stanowiąca fundament jego myślenia pedagogicznego, w postaci zapisu witrażowego: "Ora et labora". Jej pozostał wierny do końca.

Zmiana nastawienia do dotychczasowej formuły funkcjonowania sulechowskiego ośrodka nastąpiła za Samuela Steinbarta, wnuka Siegmunda. Daleki od zwietrzałych już pietystycznych haseł był w pełni ukształtowanym człowiekiem oświecenia, będącym pod silnym wpływem angielskiego i francuskiego racjonalizmu, gorącym orędownikiem praw natury, opowiadającym się za swobodą sumienia jednostki, uznającym prymat państwa nad Kościołem. Poglądy młodego profesora prawa i filozofii zwróciły uwagę władcy Prus, filozofa z Sanssouci, Fryderyka II, który specjalnym edyktem z 16 marca 1766 roku wyraził zgodę na przekształcenie sulechowskiego ośrodka w nowoczesny zakład naukowo - dydaktyczny, akademickie gimnazjum pod nazwą "Królewskie Pedagogium w Sulechowie". Od tej pory sulechowskie pedagogium staje się ważnym centrum upowszechniania myśli oświeceniowej; sformułowany przez Samuela Steinbarta w roku 1779 program szkoły obejmuje naukę o administracji w sensie wiedzy o porządku wewnętrznym, naukę o gospodarce, teorię zarządzania, historię naturalną i polityczną, język ojczysty i języki nowożytne, matematykę z geometrią i, do czego Samuel Steinbart przywiązywał dużą wagę - ćwiczenia sportowo - cielesne, pływanie, jazdę konną, szermierkę, naukę tańca towarzyskiego i gry na instrumentach muzycznych.

Był człowiekiem niespożytej energii, pełen tolerancji i humanizmu. Za jego dyrekcji sulechowskie pedagogium urosło do rangi ponadregionalnej uczelni, ściągającej do Sulechowa liczne rzesze męskiej młodzieży niezależnie od jej statusu społecznego i przynależności konfesjonalnej, w tym także sporo Polaków z polsko - niemieckiego pogranicza.

Regres przyszedł w połowie 19 wieku, za dyrekcji syna Samuela - Fryderyka Augusta Steinbarta, zmarłego bez męskiego potomka w 1852 roku. Dzieła Steinbartów kontynuował Rudolf Hanow, filolog klasyczny, zięć Fryderyka Augusta Steinbarta. Nie ominęły sulechowskiego ośrodka burzliwe wydarzenia roku 1848; klęska ideałów liberalizmu mieszczańskiego, idei zjednoczeniowych - przypomnijmy, iż Niemcy po wojnie 30-letniej podzielone były na setki suwerennych organizmów politycznych - osłabiły działalność szkoły ku pożytkowi społecznemu; podkreślane przez pietyzm mieszczańskie ideały nie zyskały już tej popularności, jaką posiadały za najlepszych steinbartowskich czasów. Ponadto negatywnie na kształtowanie się oblicza uczelni wpływały takie zjawiska jak brak wyrobienia politycznego sulechowskiego środowiska, skrajny prowincjonalizm, zaściankowość, ingerencja cenzury i aparatu policyjnego. Mimo tych niesprzyjających okoliczności liczba uczniów nie zmniejszała się.

W roku 1868 nastąpiła pełna fuzja sierocińca z pedagogium, które pod rządami trzech kolejnych Hanowów uzyskało status klasycznego gimnazjum o profilu językowym, z przewagą języków starożytnych. Do pragmatycznego programu, wypracowanego przez Samuela Steinbarta, służącego przede wszystkim rozwojowi intelektualnych sił państwa, odnoszono się z coraz większym dystansem i krytycyzmem.

W roku 1873 dyrekcję Królewskiego Pedagogium objął Fryderyk Rudolf Hanow. Świeżo powstałe cesarstwo niemieckie święciło swoje zwycięstwo nad Francją. Zadbał przede wszystkim o rozbudowę bazy uczelni. Zniknęły stare steinbartowskie budowle; w 1880 roku oddano monumentalny gmach alumnatu (internatu); powstały obiekty gospodarcze; ośrodek był w pełni samowystarczalny; posiadał własne ogrodnictwo, fermę krów mlecznych, trzody chlewnej, hodowlę drobiu, pasiekę, stawy rybne; sad.

W sferze kształcenia doszło pod koniec 1900 roku do istotnych zmian programowych. Lansowany przez dyrektora Hanowa humanistyczno - językowy profil szkoły poddany został krytyce. Ministerialne zarządzenie z 26 listopada wprowadziło do sulechowskiego gimnazjum rozszerzone programy przyrodniczo - matematyczne i techniczne, sprowadzając do niezbędnego minimum nauczanie języków starożytnych, języka ojczystego i religię. Cesarstwo niemieckie przeżywało swoją rewolucję naukowo - techniczną, nadrabiało wieloletnie zaniedbania wynikłe z feudalnego rozdrobnienia krajów niemieckich; rosła liczba szkół technicznych i placówek naukowo - badawczych; powstał potężny przemysł. Sulechów stał się znaczącym ośrodkiem garnizonowym.

Faktem jest, iż coraz głośniej i dobitniej dochodziły do głosu tendencje sprowadzające cały proces dydaktyczno - wychowawczy niemieckiego szkolnictwa szczebla średniego do roli inkubatora myśli i postaw nacjonalistycznych. Sulechów nie był tutaj zjawiskiem odosobnionym.

Ostatni z Hanowów na dyrektorskim fotelu szkoły był Rudolf Hanow junior, filolog klasyczny i kameralista (ekonomista). Postawił na ducha i tężyznę fizyczną. Pedagogium otrzymało salę sportową; w Cigacicach przy ujściu Obry, szkoła posiadała własną przystań jachtową i kąpielisko; w 1904 roku po raz pierwszy ulicami miasta przeszła gimnazjalna orkiestra dęta; rok później - w 1905 - przyjęto do gimnazjum dziewczęta. W roku 1911 oddano nowoczesny i funkcjonalny jak na ówczesne czasy gmach dydaktyczny z reprezentacyjną aulą. Budowla służy dziś Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej.

Pierwszy egzamin dojrzałości według obowiązujących w Prusach od 1850 roku nowych zasad odbył się jesienią 1854 roku, ostatni - w listopadzie 1944 roku. W sumie uczelnię opuściło z maturalnym certyfikatem ponad 600 absolwentów, wśród nich książę Bernhard von Lippe - Bisterfeld, małżonek Juliany Holenderskiej, właściciel Wojnowa; Walter Krickenberg, światowej sławy amerykanista, dyrektor berlińskiego Muzeum Etnograficznego (zm. 1962); Bernard von Sydow, w latach osiemdziesiątych 20 stulecia pierwszy sekretarz ambasady RFN w Warszawie, były właściciel Kalska; Stanisław Henryk Janusz książę Radziwiłł, rotmistrz wojsk polskich, poległy pod Malinami w 1920 roku, były właściciel Klenicy; Albert Schulz, jeden z najwybitniejszych tłumaczy literatury polskiej na język niemiecki, m.in. Mickiewiczowskiej "Grażyny" i "Pana Tadeusza" (zm. 1898); Otto Stern, fizyk laureat Nagrody Nobla z 1940 roku za badania nad magnetyzmem protonów, niemiecki Żyd, matura w roku 1920, w 1934 wyemigrował do USA (zm. 1969); Konstantin von Reuss, dyplomata, ambasador Wilhelma II w St.Petersburgu i Konstantynopolu, były właściciel Trzebiechowa (zm. 1912) i wielu innych, wielce zasłużonych dla kultury, nauki i polityki. Kształcili się w Sulechowie Niemcy, Polacy, Skandynawowie, Czesi; byli wśród nich ewangelicy, katolicy, mojżeszowi, ateiści. Pobierali nauki u takich pedagogów jak: dr Paul Viereck, przyrodnik, geolog (zm. 1963); dr Otto Schön, muzykolog (zm. 1958); dr Ernst Bieligk, filozof, filolog, historyk sztuki (zm. 1908); dr Carl Cavon, matematyk (zm. 1904); dr Wilhelm Erler, przyrodnik, astronom (zm. 1898); dr Ernst Rätting, teolog (zm. 1845); dr Franciszek Jezierski, slawista, nauczyciel literatury i języka polskiego (zm. 1843); dr Gottlob Fleck, prawnik, historyk.

W latach rządów narodowo - socjalistycznych w Niemczech, sulechowska uczelnia utraciła swoje indywidualne piętno. Przestała być Królewskim Pedagogium, zrównana została do poziomu ośrodka, przygotowującego kadry na potrzeby nazistowskiej ideologii i propagowanych norm życia. Ze steinbartowskiej pedagogiki niewiele pozostało.

Nastąpiła znacząca redukcja liczby uczniów; udział dziewcząt w gimnazjalnym kształceniu zmniejszył się niemal o trzy piąte. W latach 1934-1936 z liczby 110 dziewcząt kończących sulechowskie gimnazjum, tylko 11 przystąpiło do egzaminu maturalnego. Stara bismarckowska zasada, sprowadzająca rolę kobiety w życiu społecznym do "Kinder - Küche - Kirche" w państwie Adolfa Hitlera nie straciła na znaczeniu. Jednakże podjęte przez nazistów próby przekształcenia sulechowskiego gimnazjum w szkołę - internat, kształcącą elitę narodowo - socjalistyczną (Nationalpolitishe Erziehungsanstalt), zakończyły się fiaskiem. Niemniej poddane rewizji tradycyjne wartości steinbartowskiej i hanowowskiej pedagogiki zostały z sulechowskich programów wyeliminowane.

Dziesięć lat po wojnie, w 1954 roku, Sąd Krajowy w Hamburgu zarejestrował Stowarzyszenie Byłych Wychowanków Królewskiego Pedagogium w Sulechowie. Niespełna pięćdziesiąt lat później, 25 września 1999 roku Sąd Krajowy w Fritzlarze (Nadrenia - Westfalia) rozwiązał Stowarzyszenie na wniosek ostatnich dwóch jego członków, maturzystów z roku 1944.

Apogeum programowe sulechowska szkoła przeżywała dwukrotnie: za ostatnich Steinbartów na przełomie 18 i 19 stulecia oraz za ostatnich dwóch Hanowów, na przełomie 19 i 20 stulecia. Program kształcenia i jego realizacja stały w tym czasie najbliżej europejskich ideałów wychowania dla przyszłości.

Jest to przesłanie, które w przede dniu polskiego członkostwa w Unii Europejskiej nic nie straciło na aktualności.

prof. dr hab. Jerzy Piotr Majchrzak,PWSZ Sulechów

pobrano w całości z [link widoczny dla zalogowanych]

Anita · Wysłany: Czw 20:15, 31 Mar 2011 Temat postu:

dzięki, super post. Brawo.